Ufuk Koç
Güvenli Tavır Nedir?
Geçenlerde Amerika’da psikologlara harcanan paranın önemli bir kısmının “hayır diyememe” problemi ile başa çıkmak için harcanmış olduğunu okudum bir kaynakta. İlginç geldi ve biraz araştırmak istedim. Hocam olan Meral Çulha’ nında yardımları ile İngilizce literatürde kullanılan haliyle “assertiveness”, Türkçe literatüre girdiği haliyle ise “atılganlık” denen kavram ile ilgili bir derlemenin faydalı olacağını düşündüm.
Bu konuya odaklanmak istememdeki en önemli sebep Türk kültüründe yetişmiş olan bizlerin “atılganlık” yani “kendi haklarını ifade edebilmek” konusunda Amerikan toplumundan daha fazla destek ihtiyacı içerisinde olduğumuzu düşünmemdir. Kültürümüz ataerkil özelliklerinin de etkisiyle, bizden yaşça daha büyük olanlara, mevkisi, pozisyonu daha yüksek olanlara, ya da maddi varlığı daha çok olanlara karşı biraz daha alttan alan bir tutumu desteklemektedir inancındayım. Diğer sebep ise yıllardır vermekte olduğum eğitimlerde karşılaşmış olduğum katılımcılarımın hayatlarından alınan hikayelerdir. Katılımcılarımın arasında pek çok kez başkaları ile ilişkilerde hep kendinden fedakarlık etmekte, kendinden vermekte olan insanlarla karşılaştım... Öyle ki şunu gözlemledim; “herkesi memnun etmek için çaba sarf edenler genellikle hayatta bir kişiyi memnun edemiyorlar, o da kendileri.”
Aslında, “atılgan tavır” sergileme ya da “atılganlık” denilen ifadeyi çok sevmiyorum. O yüzden “güvenli tavır” ve “güvenli davranış” sergileme şeklinde bir ifade ile konuya yaklaşmayı anlaşılırlığını arttırmak için daha çok tercih ediyorum.
Peki nedir bu “güvenli tavır” denilen kavram? Hayatımıza ne katmakta, neleri götürmekte? Bunları birlikte görelim istiyorum.
Güvenli Tavır Nedir?
Başkalarının haklarına saygısızlık etmeden; açıklıkla ve dürüst bir tavırla sesini duyurma, hakkı olanı isteyebilme, fikir ve beklentilerini ifade etme becerisidir diye tanımlayabiliriz… Diğer bir deyişle, başkalarının istek ve beklentilerine aykırı olabilecek bir pozisyonu, karşısındakinin gücü, otoritesi veya karakterinden etkilenmeden ifade etme ve ikna olmadığı sürece doğru şekilde savunabilme becerisidir…
Peki güvenli tavır sergiliyor olmak ne kazandırır bizlere? Ne işe yarar? Faydası nedir hayatımızda?
- Bizlere “bağımsızlık” duygusu katar
- Karar alma ve aldığımız kararları uygulama gücünü verir
- Karşılıklı kurduğumuz ilişkilerde dürüstlük hissini güçlendirir
- Birbirimize duyduğumuz “güven ve karşılıklı saygı” hissini arttırır
- Duygusal kontrolü sağlar
- Rahatlık ve iç huzuru getirir
- Cesaret ve özgüven hissini arttırır
- Kendine saygı duygusunu arttırır
- Zaman yönetiminde başarıyı arttırır
- Etkin iletişim becerisini güçlendirir
- Müzakere gücünü arttırır
- Etkileme, ikna etme, sonuç alma gücünü besler
Birde şu açıdan bakalım mı? Güvenli tavır sergileyemediğimiz için ne kaybediyoruz? Ödediğimiz bedel nedir?
Kendimizi istediğimiz gibi ifade edemediğimiz zaman birkaç davranış kendini ortaya çıkarabilir. Basitçe “saldırgan” veya “edilgen” davranışlar sergileyebiliriz.
Saldırgan davranışlar sonucunda;
- Başkalarında da benzer tepkiler tetiklenir ve çatışma ortamı doğabilir,
- Diğerleriyle kurduğumuz ilişkiler ya da ekip ruhu zarar görebilir,
- Başkalarıyla gerçekleşmesi beklenen işbirliği olasılığı azalabilir,
- Haklı olduğumuz bir konuda iletişim tarzımız sebebi ile haksız bir konuma gelebiliriz
Edilgen davranışlar sonucunda;
- Suçluluk duygumuz artabilir,
- Kendimize olan saygımız azalabilir,
- Toplumdan, etrafımızdakilerden yalıtılmışlık hissi artabilir,
- Hak ettiğimiz şeyleri elde edemeyebiliriz.
Zaman zaman “güvenli davranış” sergileyemediğimiz zamanlarda saldırgan veya edilgen davranışlar sergileyebiliriz. Her 2 davranış şekli de pek olumlu karşılanmaz bizlerce. Bu davranışlar, bazı durumlarda uygun olabilir, ancak yine de daha sağlıklı ve kalıcı sonuçlara ulaşmak için “güvenli davranışlar” tercih edilmelidir. Dilerseniz birlikte saldırgan veya edilgen davranışların makul görülebileceği bazı durumlara bir bakalım…
Saldırgan tavırlar makul görülebilir;
Haklı olduğunuz açıksa, kanıtlara dayanıyorsa ve durum aciliyet içeriyorsa
Güvenli davranışlar sergileyerek bir türlü sonuç elde edemiyor ve hak ettiğimiz bir takım şeyleri kaybetme noktasına geliyorsak
Edilgen tavırlar makul görülebilir;
- Konuyu zorlamanın sonuçları faydadan çok zarar getirdiğinde
- Meseleler küçük ve önemsiz ise
- Güç dengesi çok aleyhimize ise
- Durumu değiştirmek gerçekten mümkün değilse
Peki güvenli davranışlar sergilememiz neden kolayca ortaya çıkmıyor? Sizce ilişkilerde neden kaçınıyor, çekiniyor veya korkuyoruz? Hangi ihtiyaçlarımız ya da zafiyetlerimiz bu davranış şeklini sürekli sergilememizi zorlaştırıyor?
- Uyum gösterme zorunluluğu hissi
- Kuralların bağlayıcılığının nasıl algılandığı
- Mecburiyet hisleri
- Sosyal korkularımız
- Rahat ya da konfor bölgesinin içinde kalma isteği
Yukarıdaki durumlar vb. sebeplerle ilişkilerimizde nelerden kaçındığımız, çekindiğimiz ve korktuğumuzun çözümü için durum analiz yapmak şarttır. Bunu anlayabilmek için ise şu adımlara birlikte bakmayı deneyelim…
Özellikle hangi durumlarda zorlanıyorsunuz?
- Genel seçiminiz hangi tavır ve davranış şekli? (edilgen/saldırgan/güvenli)
- Beden dili/ses tonunuzu genellikle nasıl kullanıyorsunuz?
- Hangi engellerle baş etmeniz gerekecek?
- Psikoloji; korku, endişe
- Teknik beceri eksikliği
Tespiti yaptıktan sonra, bu alanların üzerine giderek “güvenli davranış” şekli geliştirebilir ve “Ben Diyebilmek” yaklaşımını kullanmaya başlayabilirsiniz.
Kimlere “ben” ya da “dur” demek zor?
- Üst pozisyonlar / otorite
- Zor insanlar; saldırganlar, kestirip atanlar…
veya - En yakındakiler / tatlı dille gelenler…
- Sorumluluk duyduğumuz insanlar
Ne tür öneriler faydalı olabilir?
Haklı olsanız bile; Şikâyet yok! Bahane yok! Otomatik bir tepki değil uygun bir cevap vermek gerekiyor…
Önerilerim şöyle sıralanabilir;
- Çevrendekilere sorumluluklarını hatırlat; sorumluluk almayı öğret
- Harekete geç
- Ben demeyi öğren
- “Ben” Mesajı Vermek için şu yazılı metni kendi şartlarına veya durumlarına göre kullan.
......…olduğunda (ya da ......… davrandığında)
- kendimi ............…hissediyorum.
(Çünkü; ….........)
- ve senden .....… bekliyorum.
Güvenli davranış sergileyebilmemizi güçlendirici bazı düşünceleri ve söylemleri paylaşmanın fayda sağlayabileceğini umuyorum.
- Herkes beni sevmek zorunda değil
- Yeterince iyiyim
- Mutluluğumdan ben sorumluyum
- Yapabilirim, değişebilirim
- Farklı ve esnek davranabilirim
Kabul etmem gerekli olan şey şu ki... Yukarıda yazılanlar benim için olduğu kadar başkaları içinde de geçerli… Peki pratik bir şeyler yapmak ve güvenli davranış sergilemek için neler yapmalı?
- DUR ve kendine bir bak
- DUR ve karşındaki kişiye bir bak
- Karşındaki kişinin davranışlarını tanımla; kendisinin ve tavırlarının farkına varmasını sağla
- SAKİN + DÜRÜST OL
- “Ben” diliyle (özür dilemeden) hislerini açıkça ifade et
- Sorumluluk al
- Hem “Beden dilinle” ve hem de “sesinle” sağlam dur
- Hayır demeyi öğren, gerekli zamanlarda kullan
- Savunmacı tutumdan kaçın; söylenenlerden önce duygulara cevap ver
- Açıklamaya teşvik et; izin sorusuyla nedenini sor
- İnsanların kendilerini güvende hissetmelerine yardımcı ol
- Sınır çiz / ana mesajını tekrarla
- Cezalandırmayı reddet
- Sonuçları işaret et…
“Güvenli Tavır” ve “Güvenli Davranış” doğru zamanlarda doğru sözler, davranışlar ve beden dili ile kendimizi ifade etmenin yanında doğru zamanlarda da “hayır” diyebilme becerisidir. “Hayır” demek çoğu zaman bizlere zor gelse de, bunu söylemenin de bazı kuralları vardır. Bu kuralları uyguladığımızda söylediğimiz “hayır” lar ile istediklerimizi çok daha sağlıklı şekilde elde edebiliriz. Bunları pratiğe döndürebilmek için alıştırma yapmak ve tekrarlamak oldukça faydalı olacaktır.
- Neden? –diye sor / Hayır de...
- Cevap alıncaya dek sessiz kal
- “Hayır”ına sadık kal
- Beden dilin de hayır desin
- Hayır diyemiyorsan evet de deme, “evet” diyeceksen karşılığında bir şey iste ve sınırlı “evet“ de…
“Güvenli Davranış” sergilemekle ilgili işe yarayan bazı teknikler faydalı olabilir;
Teknik 1;
- Sessiz kal, uyum sağlayarak dinle, anlamaya çalış
- İsmiyle hitap et,
- Soru sor, anla, eklemek istediği bir şeyler varsa onları da almaya çalış
- Dinlediğini ve anladığını ifade et
- Hak verecek bir şey / bir parça bul
- Neyin her ikiniz içinde durumu iyileştirebileceğini sor/söyle
Teknik 2;
Sadece ana mesajı ısrarla tekrarla
- “gezmeye gidemem şimdi oturmak ve çalışmak istiyorum”
- “bu senin için doğru iş değil ve sen de bu iş için doğru insan değilsin. Başka bir yerde daha mutlu olacağına inanıyorum”
Son Öneri
- Daha iyisini, daha fazlasını İSTE!
- İsteklerini açıkça dile getir!
- Başkalarına seni neyin memnun ettiğini öğret, tahmin etmelerini bekleme!
- İstediklerini SEN dile getir!
